Maatregelenpakket stikstofcrisis: gaat het werken?

Het kabinet neemt de volgende maatregelen waarvan wordt gesteld dat ze op korte termijn zijn in te voeren en tot een daling van de stikstofdepositie leiden:

2. overdag snelheid verlagen op snelwegen van 130 naar 100 km per uur;
3. ammoniakreductie via voermaatregelen; en
4. warme saneringsregeling varkenshouderij.

Voor elk van de maatregelen bevat de kamerbrief een toelichting waarin ook de verwachte stikstofreducties zijn benoemd. Er zou een gemiddelde daling worden verwacht van 7,6 mol/ha/jr.

70% van de deze daling zal gebiedsgericht worden ingezet om ontwikkelingen mogelijk te maken in twee sectoren: woningbouw en infrastructurele projecten. De overige 30% (‘naar verwachting 2,3 mol/ha/jr’) komt ‘ten goede aan natuur’. Er wordt een stikstofregister opgezet waarin wordt bijgehouden hoeveel stikstofruimte er is.

Het maatregelenpakket treedt in werking zodra de Spoedwet Aanpak Stikstof (Spoedwet) door beide Kamers is goedgekeurd. Het wetsvoorstel – waar ook een inperking van de vergunningplicht wordt gecreëerd – ligt nu nog ter advisering bij de Raad van State. Het is dus nog niet duidelijk wanneer een en ander in werking treedt.

Los van de onduidelijkheid over het ‘wanneer’ is de vraag op dit moment of er op de juiste plekken ‘ruimte’ wordt gecreëerd met deze maatregelen. De gemiddelden die in de kamerbrief worden genoemd zeggen in dat opzicht niet zoveel behalve dat het om vrij marginale gemiddelde (!) dalingen gaat. Er liggen bijvoorbeeld grote woningbouwopgaven in het westen terwijl bepaald niet is gezegd dat deze maatregelen daar tot een toereikende daling van stikstofdepositie gaan leiden. Dit nog los van de vraag of er voldoende zekerheid is dat de daling er komt en – in het verlengde daarvan – de maatregelen überhaupt wel kunnen worden ingezet om nieuwe activiteiten mogelijk te maken. Hier valt gelet op de PAS-uitspraak namelijk wel het nodige op af te dingen.

De brief van het Kabinet maakt dus melding van een Spoedwet maar daarnaast ook van noodwetgeving. Deze noodwetgeving zou ruimte moeten creëren voor projecten waarmee onze veiligheid moet worden gegarandeerd. Nadelige effecten van deze projecten zullen worden gecompenseerd. Er wordt met het oog daarop 250 miljoen euro gereserveerd voor natuurherstel en -verbetering. Deze noodwetgeving wordt aan de Raad van State voorgelegd.

Vraag is of voor de bedoelde projecten noodwetgeving nodig is. De huidige regelgeving kent namelijk al een regeling voor projecten waarmee dwingende redenen van groot openbaar belang zijn gemoeid: de ADC-toets.

Uit de kamerbrief kan worden afgeleid dat het kabinet in december met een aanvullend pakket maatregelen komt waarmee men ruimte wil creëren ruimte die ook is bedoeld voor de andere sectoren. En voor de natuur. Daarbij heeft het kabinet de ambitie om tot een generieke drempelwaarde te komen. Ook over het toepassen van een drempelwaarde is advies gevraagd aan de Raad van State. Deze advisering wordt eerst afgewacht.

Er zijn goede (juridische) argumenten om een drempelwaarde in te stellen. De toepasselijke regelgeving heeft namelijk niet beoogd dat voor iedere toename van stikstofdepositie een voorafgaande beoordeling nodig is. Alleen activiteiten die een ‘significant gevolg’ kunnen hebben, moeten volgens het systeem aan een voorafgaande beoordeling worden onderworpen. Wat zich tot nu toe wreekt is dat Nederland ver achterloopt met naleving van de verplichtingen om natuur op orde te brengen en doelstellingen te behalen. Wordt daar de inhaalslag gemaakt, dat wil zeggen met ambitieuze (!) bron- en herstelmaatregelen, dan is het toepassen van een drempelwaarde beter te verantwoorden. Vraag is of de nu voorgestane aanpak hiervoor voldoende zal zijn.

In de kamerbrief wordt aangekondigd dat het kabinet natuurgebieden wil schrappen, samenvoegen en herindelen. Ook zouden aanwijzingsbesluiten moeten worden opgeschoond.

Uit alle juridische analyses die zijn gedaan kan worden afgeleid dat dit niet de weg is waar de inzet op moet worden gepleegd. Voor zover überhaupt al juridisch haalbaar, kost deze ‘oplossing’ heel veel tijd. Bovendien leidt het schrappen van wat gebieden en doelen niet tot een oplossing voor de daadwerkelijke problemen die in 120 natuurgebieden aan de orde zijn als gevolg van stikstofdepositie die het kabinet zegt te onderkennen. Een loze oplossingsrichting dus die ook nog eens veel weerstand oproept bij allerhande partijen die je juist mee wilt krijgen in een oplossing voor het stikstofprobleem.

Voor de landbouw biedt de nu afgekondigde korte termijnaanpak nog geen duidelijk perspectief. Er wordt gemeld dat landbouwers die door willen zullen worden ondersteund, financieel en door het verlagen van regeldruk.

Tot slot (voor wat betreft stikstof; de brief gaat ook in op PFAS) blijkt uit de kamerbrief dat met prioriteit wordt gewerkt aan het via een collectieve regeling legaliseren van activiteiten die onder het PAS waren vrijgesteld van de vergunningplicht. Er wordt daarbij een aantal voorwaarden (voor)gesteld: een project is al volledig gerealiseerd, een initiatiefnemer heeft aantoonbaar stappen gezet met het oog op volledige realisatie of er zijn al aantoonbaar onomkeerbare significante investeringsverplichtingen aangegaan.

Een dergelijke aanpak zal leiden tot een toename van stikstofdepositie waarvan op basis van deze brief nog geheel onduidelijk is of en, zo ja, hoe dit kan worden toegestaan. Er staat immers geen daling tegenover.

Maatregelen zijn sowieso nodig, daar is iedereen het wel over eens. Maar of het nu gepresenteerde pakket de gedroomde oplossing is voor de korte termijn is nog niet duidelijk. Hopelijk biedt de aangekondigde Spoedwet meer duidelijkheid en voldoende waarborgen. Ook de overige beschreven plannen en uitgangspunten roepen vooral vragen op.