Quarantaine - zo oud als de weg naar Heijplaat?

Vroeger(*) had iedere havenstad de verplichting om een quarantaine-inrichting te bouwen, voor opvang van zeelieden, die besmet waren met gevaarlijke tropische ziekten. 

De Quarantaine- Inrichting Beneden Heyplaat (QI) werd als werkverschaffingsproject uitgevoerd tijdens de crisisjaren, van 1928-1934, naar een ontwerp van de stadsarchitect Van der Steur. In 1934 werd het complex opgeleverd. Op een terrein van 6 hectare lagen verspreid 10 gebouwen, met elk hun eigen quarantaine functie. Aan de rivierkant was een houten steiger, waar een schip in quarantaine kon aanleggen.

In de praktijk bleek de functie van het complex door de geschiedenis te zijn ingehaald. De penicilline was ontwikkeld, waardoor tropische ziekten effectiever konden worden bestreden. Tegelijkertijd met de Quarantaine-Inrichting werd het Havenziekenhuis gebouwd, dat een speciale afdeling kreeg voor tropische ziekten. Rotterdam groeide erg snel en het QI- terrein kwam daardoor dicht bij de bebouwde kom te liggen.

In de praktijk werden besmette schepen daarom buitengaats gehouden bij Hoek van Holland. Patiënten werden per helicopter direct naar de geïsoleerde afdeling van het Havenziekenhuis gebracht.

De QI werd daarna voor diverse doeleinden gebruikt zoals verplichte quarantaine van emigranten uit Oost-Europa, die per schip naar Amerika voeren, behandeling patiënten van een typhusepidemie in Spijkenisse in 1945 en de behandeling van 1 pokkenpatient uit Nederlands-Indië, 1949. Sinds 1979 heeft het QI- terrein onofficieel een culturele bestemming.

Met het uitbreken van het corona/Covid-19 virus is quarantaine weer actueel geworden, zowel in de thuissituatie als in ziekenhuizen en verzorgingsinstellingen. Uiteraard gaan quarantainemaatregelen en faciliteiten veel verder terug dan de bouw van de QI in Heijplaat. Eeuwen geleden ontstond al het inzicht dat mensen met besmettelijke aandoeningen het beste geïsoleerd konden worden om verdere verspreiding in te dammen.

Internationaal verkeer bleek toen al en nu ook weer een belangrijke verspreidingsbron. Toen dat verkeer nog werd gedomineerd door de scheepvaart en gebrekkige communicatiemiddelen was er wel een doeltreffende manier om te waarschuwen voor een quarantaine situatie aan boord: het hijsen van een gele vlag die in de vlaggen signaal taal staat voor de letter Q en dus voor quarantaine.

Daarmee is de brug geslagen naar de vraag of en in hoeverre transport en gerelateerd logistiek recht een quarantaine situatie onderkent als een grond voor overmacht: het recht om een eigen verplichting op te schorten zonder zich schuldig te maken aan een toerekenbare tekortkoming (art. 6:75 BW).

In het zeevervoer behoren “maatregelen van quarantaine” van oudsher tot overmacht, zie bijv. art. 8:383 (2) sub h Burgerlijk Wetboek. Als een vervoerovereenkomst om die reden niet uitgevoerd kan worden is de zeevervoerder van aansprakelijkheid voor de schadelijke gevolgen daarvan ontheven. De bron hiervoor ligt in oude internationale vervoerrechtelijke verdragen zoals de Hague Rules en Hague-Visby Rules die de aansprakelijkheid van de zeevervoerder voor schade aan of verlies van goederen tijdens de reis dwingendrechtelijk regelen.

In de meer moderne overmachtsregelingen in het vervoer beperkt de wetgever zich tot een meer algemene overmachtsdefinitie: voor zover veroorzaakt door een omstandigheid die een zorgvuldig vervoerder niet heeft kunnen vermijden en voor zover hij de gevolgen daarvoor niet heeft kunnen vermijden. Dat spoort met het algemene overmachtsbegrip onder Nederlands recht, het eerdergenoemde art. 6:75 BW: een tekortkoming kan de schuldenaar niet worden toegerekend, indien zij niet te wijten is aan zijn schuld, noch krachtens wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt.

Dergelijke algemene formuleringen laten de “inkleuring” van de vraag of een bepaalde situatie als overmacht heeft te gelden over aan de rechter hetgeen onzekerheid kan geven. Zo is naar gangbare opvattingen een werkstaking voor risico van de schuldenaar en dus voor risico van de partij die zich daarop beroept om zijn eigen prestatie op te schorten. Van belang is dus om bij overeenkomst vast te leggen wat wel en wat niet als overmacht heeft te gelden. Dat gebeurt vaak via algemene voorwaarden.

Een rondgang langs de gebruikelijke voorwaarden die in vervoer en logistiek worden gehanteerd geeft een wisselend beeld.

In de opslag worden quarantainemaatregelen uitdrukkelijk genoemd in de vloeibare tankopslag (VOTOB voorwaarden) maar niet in koel- en vriesopslag (NeKoVri voorwaarden). Ook voor de meer algemene opslag van zaken zijn de Veemcondities Amsterdam-Rotterdam niet expliciet over quarantaine als overmachtsgrond maar zoals ook bij andere voorwaarden kan quarantaine ook worden aangemerkt als “maatregelen van overheidswege”. Het zal immers vaak de overheid zijn die een quarantaine uitvaardigt, zie onze huidige situatie.

De veel gebezigde condities in expeditie, de Nederlandse Expeditievoorwaarden of wel FENEX condities, beperken zich tot het bovengenoemde overmachtsbegrip in het vervoer: alle omstandigheden die de expediteur redelijkerwijze niet heeft kunnen vermijden en waarvan de expediteur de gevolgen redelijkerwijze niet heeft kunnen verhinderen.

In de containeroverslag worden vaak de VRTO voorwaarden gehanteerd die op zich wel een uitgebreide opsomming van overmachtsgronden kennen waaronder werkstaking en het meer moderne computerstoringen maar ook daar moet voor quarantaine geschuild worden onder de paraplu van overheidsmaatregelen.

Op het gevaar af dat Nederlandse contracten de Angelsaksische kant opgaan lijkt het gezien het “open norm” stelsel dat de wetgever huldigt, toch verstandig om een begrip zoals overmacht met zoveel mogelijk relevante voorbeelden in te kleuren. Epidemie, pandemie en quarantaine blijken sinds de uitbraak van dit en mogelijke andere toekomstige virussen krachtig aan relevantie gewonnen te hebben.

Als u nader advies wilt of de door u gebruikte algemene voorwaarden coronaproof of anderszins voldoende resistent zijn op het gebied van overmacht en andere risico’s dan staan de specialisten van de marktgroep Haven van Ten Holter Noordam advocaten voor u klaar.

(*) bron: www.heijplaat.com